انسان كامل

كتاب انسان كامل، مجموعه‏اي است مشتمل بر سيزده جلسه سخنراني انديشمند شهيد استاد مطهري با عنوان «انسان كامل» كه در سال 1353 و در ماه مبارك رمضان ايراد شده است. انتخاب اين موضوع از سوي استاد شهيد، به دليل رواج انديشه‏هايي بود كه فقط به جنبه اجتماعي اسلام نظر داشتند و به بُعد معنوي اين دين انسان‏ساز اهميت نمي‏دادند. 
استاد شهيد براي آنكه آشكار سازد اسلام، ديني مقدس و كامل است و انسان اسلام، انساني چند بُعدي است كه همه دستورهاي اين مكتب الهي را به طور هماهنگ اجرا مي‏كند، اين بحث را مطرح و همچنين نظر ديگر مكتب‏ها را درباره انسان كامل بررسي كرد. 

نبوت

نبوت، مجموعه‏اي است مشتمل بر چهارده جلسه بحث و انتقاد در انجمن اسلامي پزشكان كه در سال 1348 ايراد شده است. شيوه بحث، ابتكاري است و استاد شهيد با آگاهي از ديدگاه‏هاي متكلمان و فيلسوفان در اين مورد و با توجه به آموزه‏هاي علومي مانند روان‏شناسي و با عنايت به شبهه‏هايي كه در اين‏باره وجود دارد، به بحث مي‏پردازد. استاد شهيد مطالب خود را در چهار بخشِ راه‏هاي اثبات نبوت، وحي، معجزه و اعجاز قرآن دسته‏بندي كرده و درباره ماهيت وحي و معجزه كه معمولاً كمتر بحث مي‏شود، به تفصيل سخن رانده است. 

سيري در سيره نبوي

رفتار، منش و گفتار پيامبر اعظم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، درس‏آموز، انسان‏ساز و تحول‏آفرين است. اين مجموعه رفتار كه از آن به «سيره» تعبير كرده‏اند، از نظر اسلام، يكي از منابع شناخت به شمار مي‏رود. علامه شهيد مطهري در مورد انگيزه‏اش از نوشتن كتاب سيري در سيره نبوي مي‏نويسد: «در سيره و رفتار پيامبر، شايد ما كوتاهي كرده باشيم. چند سال پيش من فكر كردم كه در زمينه سيره پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ، كتابي بنويسم. تعداد زيادي يادداشت تهيه كردم، ولي هر چه جلوتر رفتم، ديدم مثل اين است كه دارم وارد دريايي مي‏شوم كه به تدريج عميق‏تر مي‏شود. همان‏طور كه سخنان پيامبر ما عميق است، رفتار پيغمبر ما آن‏قدر عميق است كه از جزئي‏ترين كار پيغمبر مي‏شود قوانين استخراج كرد. يك كار كوچك پيامبر، يك چراغ يا يك شعله يا نورافكن است براي انسان تا مسافت‏هاي بسيار دور را نشان بدهد». 

سيري در نهج البلاغه

نهج البلاغه كه اكنون در دست ماست و روزگار از كهنه كردن آن ناتوان است، منتخبي از خطابه‏ها، دعاها، وصيت‏ها، نامه‏ها و جمله‏هاي كوتاه مولاي متقيان امام علي عليه‏السلام است كه به وسيله سيدرضي در حدود هزار سال پيش گردآوري شده است. 
استاد شهيد مرتضي مطهري در مورد كتاب سيري در نهج البلاغه چنين مي‏نويسد: «آنچه در اين كتاب آمده، مجموعه مقالاتي است كه در سال‏هاي 51ـ52 در مجله مكتب اسلام منتشر شده است. اين كتاب در واقع، بستري براي شناختن مكتب علي عليه‏السلام و تحقيق در محتواي نهج‏البلاغه است». 

قيام و انقلاب مهدي عليه‏السلام 

انديشه پيروزي نهايي نيروي حق بر نيروي باطل، گسترش جهانيِ ايمان اسلامي، استقرار كامل و همه‏جانبه ارزش‏هاي انساني، تشكيل جامعه ايده‏آل و سرانجام، اجراي اين انديشه انساني به وسيله شخصيتي مقدس و عالي‏قدر كه در روايات اسلامي از او به «مهدي» تعبير شده، انديشه‏اي است كه كم و بيش همه فرقه‏ها و مذاهب اسلامي ـ با تفاوت‏ها و اختلاف‏هايي ـ بدان مؤمن و معتقدند. استاد شهيد مطهري در كتاب قيام و انقلاب مهدي عليه‏السلام به بررسي اين انديشه اسلامي از ديدگاه فلسفه تاريخ پرداخته است. 

داستان راستان

كتاب داستان راستان، شامل مجموعه‏اي از داستان‏هاي واقعي از زندگي پيشوايان دين است. بيشتر اين داستان‏ها از كتاب‏هاي حديث گرفته شده و قهرمان داستان از پيشوايان بزرگ دين است. استاد مطهري نام اين كتاب را به اين دليل كه بيشتر قهرمانان اين داستان‏ها راست‏رو و بر صراط مستقيم هستند و در زبان قرآن كريم «صديقين» ناميده شده‏اند، داستان راستان گذاشته است. اين داستان‏ها افزون بر اينكه مي‏تواند راهنماي اخلاقي و اجتماعي سودمندي باشد، معرف روح آموزه‏هاي اسلامي نيز هست. حكايت‏هايي از جوان‏مردي، ايثار، پرهيزكاري و هزاران صفت نيكو در اين داستان‏ها شكل مي‏گيرد و خواننده را با دنيايي از آموزه‏هاي خوب و نيكو آشنا مي‏كند. 

مسئله حجاب

كتاب مسئله حجاب، سلسله سخنراني‏هاي استاد مطهري در انجمن اسلامي پزشكان است. آن استاد فرزانه معتقد بود كه گذشته از انحراف‏هاي عملي فراواني كه در زمينه حجاب به وجود آمده، اين مسئله و ديگر مسائل مربوط به زن، وسيله‏اي در دست برخي افراد ناپاك قرار گرفته است كه بر ضد دين مقدس اسلام تبليغات منفي مي‏كنند. 
اين كتاب دو بخش دارد. شهيد مطهري در بخش اول ابتدا نشان مي‏دهد كه مسئله پوشش زن از ويژگي‏هاي اسلام نيست و ميان ملت‏هاي ديگر نيز وجود داشته است. سپس به عده‏اي كه طرفدار بي‏حجابي زن و نشست و برخاست او با مردان بيگانه در جامعه هستند، پاسخ مي‏دهد. در بخش دوم، به عده‏اي پاسخ مي‏دهد كه معتقدند زنان بايد حتي چهره و دست خود را از نامحرم بپوشانند و به خانه‏نشيني زن عقيده دارند. استاد مطهري در اين كتاب ثابت مي‏كند كه نظر اسلام، حفظ حريم و حضور باوقار زن در جامعه با پوشش مناسب است. 

نظام حقوق زن در اسلام

از جمله مسائلي كه براي مدتي طولاني، ذهن و انديشه استاد شهيد مطهري را به خود جلب كرده بود، شبهه‏هاي مربوط به زن و حقوق زن در اسلام بود. ايشان در مقدمه كتاب عدل الهي، در مورد انگيزه نوشتن كتاب نظام حقوق زن در اسلام مي‏نويسد: «احساس كردم مدتي است عده‏اي در سخنراني‏ها، كلاس‏ها و مقالات خود، نظر اسلام را درباره حقوق و حدود وظايف زن به صورت غلطي مطرح مي‏كنند و اين باعث بدبيني زنان و مردان به اسلام شده است. پس بر اين شدم كه منطق مستدل و پولادين اسلام را درباره زن و حقوق زن و حدود وظايف زن روشن كنم». 
مباحث كتاب بر دو بخش تقسيم مي‏شود: مباحث تئوري و زيربنايي و پاسخ به اشكال‏ها. در بخش اول، اين مباحث را مي‏خوانيم: رابطه اسلام و تجددزدگي، مقام انساني زن در قرآن، مباني طبيعي حقوق خانواده، و بحث تفاوت‏هاي زن و مرد از نظر جسمي و رواني. استاد در بخش دوم، به بررسي اشكال‏ها در اين مورد پرداخته است: خواستگاري، ازدواج موقت، استقلال اجتماعي زن، مهر و نفقه، مسئله ارث، حق طلاق و تعدد زوجات. 

حق و باطل

كتاب حق و باطل، مجموعه چند درس و سخنراني است كه استاد شهيد مرتضي مطهري در آخرين سال‏هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي ايراد فرموده است. در آن سال‏ها، طولاني شدن حكومت ظالمانه طاغوت و تسلط ظاهري آن بر جامعه، سبب شده بود تا در بعضي انديشه‏ها، ترديدها و پرسش‏هايي در مسئله حق و باطل به وجود آيد. بر اين اساس، منزلت واقعي حق و باطل در هستي، جامعه و تاريخ مورد سؤال قرار مي‏گرفت و زمينه براي پذيرش انديشه‏ها و فلسفه‏هاي نادرست مادي پديدار شده بود. استاد شهيد با تشخيص اهميت مسئله و ضرورت حل آن، به طرح مسئله حق و باطل پرداخت و بر اساس انديشه قرآني و حكمت الهي ـ اسلامي، بيان كرد كه مدار هستي بر حق است. شر و باطل در هستي اصالت ندارد و در زندگي انساني نيز آنچه اصالت و پايداري دارد، فطرت الهي انسان است. 

علل گرايش به مادي‏گري

موضوع اصلي بحث كتاب علل گرايش به مادي‏گري، اثبات يا انكار خداست كه به يقين، حساس‏ترين و شورانگيزترين موضوعي است كه از فجر تاريخ تاكنون انديشه‏ها را به خود مشغول داشته است و مي‏دارد. آنچه در اين كتاب درباره علل گرايش به مادي گري آمده، در حقيقت، نقد و بررسي گوشه‏اي از تاريخ عقايد و انديشه‏هاي بشري است. تجزيه و تحليل رويدادهاي تاريخي، از اين نظر كه با عوامل پيچيده‏اي سر و كار دارد، بسي دشوار است؛ به‏ويژه اگر به تحولات عقايد و انديشه‏ها مربوط باشد. 
استاد درباره انگيزه نوشتن اين كتاب نوشته است: «ماترياليسم در عصر ما خصوصا در كشور ما، جامه منطق را از خود دور كرده و به سلاح تبليغ مجهز شده است. از اين رو، ابايي ندارد كه علل گرايش‏ها و اِعراض‏ها را به گونه‏اي ديگر كه با هدف‏هاي از پيش تعيين شده سياسي و اجتماعي منطبق باشد، توجيه و تفسير كند». 

آزادي معنوي

كتاب آزادي معنوي، مجموعه‏اي است مشتمل بر پانزده سخنراني استاد شهيد مطهري كه در زمان‏ها و مكان‏هاي گوناگون ايراد شده و وجه مشترك آنها اين است كه موضوعشان، مسائل معنوي، خودسازي و تزكيه نفس است. كتاب، گام به گام انسان را به سوي خودسازي و تقوا حركت مي‏دهد و در واقع، سلوكي معنوي است. كتاب از هشت فصل تشكيل شده است كه عبارتند از: آزادي معنوي، عبادت و دعا، توبه، هجرت و جهاد، بزرگي و بزرگواري روح، ايمان به غيب، معيار انسانيت و مكتب انسانيت. 

هدف زندگي

كتاب هدف زندگي، مجموعه پنج درس از شهيد بزرگوار استاد مطهري است كه در سلسله درس‏هاي «جهان‏بيني اسلامي» در سال 1351 ايراد شده است. استاد در اين درس‏ها، هدف زندگي را از ديدگاه قرآن و انديشه‏هاي بشري بررسي مي‏كند، افق بحث را از هر طرف مي‏گشايد و انديشه آدمي را به سير در عرصه‏هاي گوناگون مي‏كشاند؛ زيرا اگر هدف زندگي چنان‏كه قرآن مي‏خواهد، آشكار گردد و مورد توجه قرار گيرد، زندگي‏ها گرم و نوراني مي‏شود و انساني ديگر و جامعه‏اي ديگر در صحنه حيات رخ مي‏نمايد؛ همان چيزي كه بشر امروز سخت تشنه آن است. 

خدمات متقابل اسلام و ايران

بيشتر مردم ايران، مسلمان هستند. ما مسلمانان ايراني، به اسلام از آن رو كه مذهب ماست، ايمان داريم و به ايران به حكم اينكه ميهن ماست، مهر مي‏ورزيم. بر اين اساس، سخت علاقه‏منديم مسائل مشترك اسلام و ايران را درك كنيم. بيشتر اين مسائل در قالب سه پرسش خلاصه مي‏شود: 
1. آيا احساس‏هاي مذهبي و ميهني ما با يكديگر متضاد هستند يا هيچ‏گونه تناقضي ميان آنها وجود ندارد؟ 
2. اسلام آن‏گاه كه در چهارده قرن پيش به ايران وارد شد، چه دگرگوني‏هايي در ميهن ما به وجود آورد؟ از ايران چه گرفت و به ايران چه داد؟ آيا براي ايران موهبت بود يا فاجعه؟ 
3. ملت‏هاي بسياري به اسلام گرويدند و با همراهي و هم‏فكري، تمدن سترگ اسلام را پديد آوردند. سهم ما ايرانيان در اين خدمات و پيدايش تمدن اسلامي چقدر است؟ انگيزه ايراني‏ها در اين خدمات چه بوده است؟ 
كتاب خدمات متقابل اسلام و ايران سه بخش دارد و پاسخ‏گوي سه پرسش ياد شده است. بخش اول، اسلام و مسئله مليت؛ بخش دوم، خدمات اسلام به ايران؛ بخش سوم، خدمات ايران به اسلام.